Her sabah fincanı eline aldığında, sıradan bir nesne değil; kuşaktan kuşağa aktarılan bir hafıza, kadim bir dua ve doğayla kurulan kutsal bir köprüyü tutuyorsun. Kün-Ay Kupa, gök ile yer, güneş ile ay, insan ile tanrı arasında kurulan ince bağı simgeliyor.Bu kupa yalnızca bir içecek kabı değil; aynı zamanda bir ritüel nesnesidir. Avcı-toplayıcı dönemlerden itibaren, güneş ve ay insanın yön bulduğu, dua ettiği iki temel rehberdi. Güneş, yaşamı; Ay ise zamanı simgeliyordu. Bu iki sembol, gökyüzüyle kurulan iletişimin iki kutbudur.
Mit, Sembol, Seramik
Olimpos Seramik’in koleksiyonunda yer alan bu kupa, Tamgalısay petrogliflerinden, Orhun Yazıtları’ndan, Tengri inancından ve bozkır yaşamının kadim sembollerinden ilham alır.
Ürünün yüzeyinde yer alan Güneş ve Ay sembolleri, göksel düzeni ve ruhsal rehberliği temsil eder. Gövdesinde ise, Orhun Yazıtları’ndaki “Üstte mavi gök, altta yağız yer yaratıldığında, ikisinin arasında insan oğlu yaratılmış.” ifadesi bulunur. (Bilge Kağan, Kültigin Anıtı Doğu yüzü 1. satırından alıntı)
Yaklaşık 500 ml hacme sahip bu kupa, 1100 °C’de çift pişirimle üretilir. Her biri el yapımı olduğu için küçük farklılıklar taşır; bu farklılıklar onun ruhunun parçasıdır.
Göğe Seslenmek: Tengri İnancı ve Bozkır Kültürü
Kupanın üzerindeki semboller, eski Türklerin Tengri inancı ile sıkı bağ kurar. Tengri (Gök Tanrı), Orta Asya bozkırlarının ruhsal dünyasında merkezi bir figürdür. Bu inançta:
- Gök, düzeni ve kutsal olanı temsil eder.
- Yer, doğayı ve yaşam alanını simgeler.
- İnsan, gök ve yer arasında bir denge unsurudur.
Orhun Yazıtları’nda da bu anlayış açıkça görülür:
“Üze kök Tengri, asra yagız yir kılındukda, ikin ara kişi oğlı kılınmış.”
— Kül Tigin Yazıtı (732 CE)
Bu ifade, insanın gök ve yer arasındaki denge alanında var olduğuna işaret eder. Kün-Ay Kupa da bu dengeyi simgesel olarak yeniden yorumlar; her kullanımda bir dua, bir hatırlayıştır.
Taşın Dili: Tamgalısay Petroglifleri
“Tamgalısay” adı, Kazakistan’da yer alan ünlü bir petroglif (kaya resmi) alanına aittir. UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan petrogliflerden en ünlüsü diyebileceğimiz göksel düzenin başlıca iki varlığı olan Güneş (Kün) ve Ay sembolleri, sizi aydınlatan, koruyan ve ruhsal rehberlik eden birer güçtür. Bu bölgede, binlerce yıl öncesinden kalma av sahneleri, güneş sembolleri ve dans eden figürler bulunur. Bu çizimler yalnızca günlük yaşamı değil; aynı zamanda o dönemin ritüel ve mitolojik dünyasını da anlatır.
Petrogliflerde sıkça görülen Tanrının gözü ve Tanrının eli motifleri, kutsal koruma ve farkındalık anlamına gelir. Arkeolog Sergei Rudenko’nun “Frozen Tombs of Siberia” (1970) adlı eserinde belirttiği gibi, bu semboller avın bereketi ve ruhsal izin dileğiyle ilişkilendirilir.
Kün-Ay Kupa’nın yüzeyindeki figürler, bu kaya sanatı geleneğinin çağdaş bir yorumudur. Bozkırın taşta saklı hafızası, seramik yüzeye taşınmıştır.
Bozkırın Ritüeli: Güneş, Ay ve İnsan
Bu kupa yalnızca bir içecek kabı değil; aynı zamanda bir ritüel nesnesidir. Avcı-toplayıcı dönemlerden itibaren, güneş ve ay insanın yön bulduğu, dua ettiği iki temel rehberdi. Güneş, yaşamı; Ay ise zamanı simgeliyordu. Bu iki sembol, gökyüzüyle kurulan iletişimin iki kutbudur.
Bozkır topluluklarında, şamanlar av öncesi törenlerde kam davuluyla ruhlar dünyasına seslenirdi. O çağlardan bugüne kalan bu sezgi, Kün-Ay Kupası’nın tasarımında yaşamaya devam eder.
Dede Korkut’un Yankısı
Bu anlatım biçimi, yüzyıllar sonra Dede Korkut Anlatılarında da yankılanır. Bamsı Beyrek ve Salur Kazan destanlarında geçen doğa yakarışları, eski şamanik duaların sözlü geleneğe dönüşmüş hâlidir. Güneş’e, rüzgâra, toprağa hitap etmek; aslında Tengri’ye seslenmenin bir başka biçimidir.
Günümüzle Bağ Kurmak
Her el yapımı kupa, geçmişin sessiz bir yansıması gibidir. Kün-Ay Kupa, toprağın, ateşin ve suyun birleşimiyle doğar. Her yudumda, bu elementlerin dengesi yeniden hissedilir. Bu yüzden onu kullanmak, aynı zamanda bir hatırlama eylemidir.
Güneşin ilk ışığında içilen kahve, ya da ay ışığında paylaşılan bir çay; bu kupa aracılığıyla bir bozkır duasına dönüşür.
Kaynaklar
- Tekin, Talat. Orhon Yazıtları: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk. Simurg Yayınları, 1998.
- Rudenko, S. I. Frozen Tombs of Siberia: The Pazyryk Burials of Iron Age Horsemen. University of California Press, 1970.
- Roux, Jean-Paul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Kabalcı Yayınları, 2002.
- Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi: Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi. Ötüken Neşriyat, 2018.
- Eliade, Mircea. Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy. Princeton University Press, 1964.
#BozkırKültürü #Tengriİnancı #OrhunYazıtları #ElYapımıSeramik #TürkMitolojisi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder