Eski Türkçe’de “Şaman” Sözcüğü Var mıydı?

 

"Şaman" sözcüğünün kökeni üzerine yapılan araştırmalar, bu terimin Eski Türkçe'de doğrudan kullanılıp kullanılmadığına dair net bir kanıt ortaya koymamaktadır. Genel kanı, “şaman” kelimesinin köken itibarıyla Tunguzca (özellikle Evenkçe) kökenli olduğudur. Bu dile göre “šaman” ya da “šamán” biçiminde kullanılan kelime, “bilen, ruhlarla iletişim kuran kişi” anlamını taşır (Eliade, 1964).

Bu sözcük, 17. yüzyıldan itibaren Rus kaşif ve misyonerler aracılığıyla Batı literatürüne girmiştir. Daha sonra ise akademik antropoloji ve etnografya terminolojisine dahil edilmiş, zamanla bir "çatı terim" halini almıştır. Bugün, “Şamanizm” ifadesi, Sibirya, Orta Asya, Amerika ve bazı Güneydoğu Asya toplumlarındaki benzer ruhani pratikleri tanımlamak için kullanılmaktadır.

Ancak bu modern kullanım, geçmişteki yerel halkların kendi inanç sistemlerini adlandırma biçimleriyle örtüşmez. Hiçbir eski kültür, inanç sistemine doğrudan “Şamanizm” adını vermezdi. Bu adlandırma, dışarıdan gözlemleyen araştırmacıların oluşturduğu bir sınıflandırmadır.

Eski Türk kültürlerinde ise şaman işlevine sahip kişilere farklı adlar verilmiştir. En yaygın bilinenlerden biri “kam” (ya da “qam”) kelimesidir. Bu kişi, ruhlar âlemiyle bağlantı kuran, hastalıkları iyileştiren, kehanette bulunan ve topluluğun ruhsal rehberliğini yapan figürdür. Orhun Yazıtları'nda bu kelime doğrudan geçmese de, sonraki dönem yazılı kaynaklarında ve sözlü gelenekte yerini koruduğu bilinmektedir (Clauson, 1972; Kafesoğlu, 1986).

Dolayısıyla “şaman” kelimesi, Eski Türkçe’ye ait değildir; fakat şamanlık kurumu, Türk halkları da dâhil olmak üzere Avrasya’nın birçok yerli halkında farklı adlarla var olmuştur. Bugün “Şamanizm” dediğimiz şey, esasen çok çeşitli ve yerel adlarla tanımlanmış, birbirinden farklı ama benzer işlevler gören inanç sistemlerinin modern, akademik bir sınıflandırmasıdır.

---

Kaynakça:

• Eliade, Mircea. Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy. Princeton University Press, 1964.

• Clauson, Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press, 1972.

• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. Ötüken Neşriyat, 1986.

• Hoppál, Mihály. Shamanism: An Introduction. International Society for Shamanistic Research, 2002.

Ergene Kam'ın Hikayesi

Bu şamanik mitolojik anlatı orta asya'nın kadim halkları arasında kuşaktan kuşağa

aktarılan, doğa ile ruh arasındaki bağı kuran Kamların kutsal yolculuklarından çıkış

alan yeni bir hikayeyi konu alır.

Bir Kolye Değil, Bir Tılsım: Şamanik Bilgeliğin İzinde Bir Takı Yolculuğu

 

Her kolye bir hikâye anlatır…

Ama bazıları sadece süs değil, aynı zamanda bir çağrı, bir hatırlatıcı, bir koruyucudur. Olympos Seramik Atölyesi'nde doğan bu özel kolye tasarımı da, tam olarak böyle bir anlamla yola çıktı.

Asya Şamanizmi'nin kadim öğretilerinden ilham alan bu kolye, sadece bir aksesuar değil; şifa, koruma ve farkındalık enerjilerini taşıyan bir totem niteliğinde. Üzerindeki figür, doğayla, ruhsal dünyalarla ve içsel yolculuklarla kurulan köprülerin sembolü.

Anadolu'da Şamanizmden İslam’a Uzanan Sembolik Yolculuk

 İnançlar tarih boyunca değişmez değil, dönüşür. Eski Türk topluluklarının Şamanik dünyasıyla başlayan ruhsal yolculuk, İslamiyet’in kabulüyle kesintiye uğramamış, aksine zamanla katmanlaşarak zengin bir senteze dönüşmüştür. Anadolu bu sentezin en yoğun yaşandığı coğrafyalardan biridir. Peki, bu geçiş nasıl yaşandı? Hangi ritüel ve semboller eski inançlardan günümüze taşındı?

Bu yazı, Şamanizm ile İslam arasında Anadolu topraklarında örülen bu tarihsel geçişkenliği; ritüeller, semboller, mekânlar ve sanat eserleri üzerinden inceliyor.

Doğa, Ruh ve İçsel Özgürlük Üzerine Bir İnceleme

 Stoacılık ve Şamanizm Arasındaki Derin Bağlar 

Farklı coğrafyalarda, farklı tarihsel ve kültürel bağlamlarda gelişmiş gibi görünen Stoacılık ve Şamanizm, insanın varoluşuna, doğayla ilişkisine ve ruhsal deneyimlerine dair benzer temel anlayışlara sahiptir. Stoacılık, Antik Yunan ve Roma dünyasında, özellikle MÖ 3. yüzyılda Atina’da ortaya çıkan felsefi bir okul iken; Şamanizm, çok daha eski çağlara ve dünya genelinde özellikle Orta Asya, Sibirya ve Kuzey Amerika gibi bölgelerde görülen bir inanç ve uygulama sistemi olarak karşımıza çıkar. Her ikisi de farklı metodolojilerle yaklaşsalar da, insanın doğa yasalarına uyum sağlaması, içsel özgürlük ve ruhsal denge kavramları etrafında birleşir.

Bu makalede Stoacılık ve Şamanizm’in temel kavramları karşılaştırmalı olarak ele almaya, bu iki gelenek arasındaki felsefi, kozmolojik ve ruhsal bağları incelemeye çalıştım.

Şamanik (Kham) Sembolü Deri Kolye

Kam, evrendeki her şeyin özünün "Bir" olduğunu kabul ederek doğayla bütün olmaya çalışan kişidir. Dünyaya bir kurdun gözünden bakabilen, kuş olup vücudundaki rüzgarlara kanatlarını açabilen, bütünün bir parçasından genele ulaşmayı başarabilen insanlardır. 

👇

Tılsım Şamanik ( Kam ) Kolye - Tengri Runik Sembolü

"Tengri" (𐱅𐰭𐰼𐰃), tarih öncesi Asya Türklerine ait önemli bir "Tanrı" ikonunun runik yazılışıdır. Runik Türk yazıtlarının tarihi M.Ö. 7000-7500 yıllarına kadar dayanmaktadır.

Tarih öncesi eski Türk halklarının inanç unsurlarını yansıtan ve şaman rahiplerin (Kam) kullandıkları sembollerden oluşan bir kolyedir. 

Kam Davulu Üzerindeki Semboller

 Bu yazı akademikkaynak.com Sitesinden alıntıdır.

Gök-Tanrı inancında kam, din adamı görevini görür fakat farklı kaynaklarda bu kişilerin büyücülükle uğraştığı geçmektedir. Ayin yapmak için gerekli olan nesnelerin en önemlisi davuldur. Altaylılar ve Sahalar bu davullarına “tüngür” derler. Davul Türkler tarafından tarihin en eski devirlerinden beri kullanılmaktadır. Buna ait Çin kaynaklarında da kayıtlar mevcuttur.1

Türklerde davulun kasnağının yapılacağı ağaç, genel olarak kayın ve sedir ağacındandır. Aynı şekilde davulun iç taraftaki sapı da bu ağaçlardan yapılır. Bu ağaçlar Türkler tarafından kutsal kabul edildiği için kullanılmıştır. Davulun yüzeyini teşkil eden derinin alınacağı hayvan da gelişigüzel seçilemez. Bu seçimin av kültleri ile ilişkisi olduğuna inanan araştırmacılar en çok geyik ya da dağ keçisinin derisinin kullanıldığını söylerler. Davul yapıldıktan sonra üzerine simgesel anlamı olan resimler yapılır. 2
Davul yüzeyi kozmik alemi yansıtır. Davul yatay ve dikey bir hatla bölünmüştür. Yatay ve dikey hat dört ana yöne işaret edebileceği gibi dünyayı gök ve yer olmak üzere iki parçaya daha böler . Yatay hat kiriştir ve üzerinde çelik ya da çıngırak olduğu düşünülen resimler vardır.3
Bu bilgiler ışığında en bilindik Kam Davulu modeli olan, aynı zamanda Türk Mitolojisinin ana yansıması olan çizimi inceleyelim
şaman davulu

1. Yer ile gök arasındaki bağlantıyı kurar, Dünya’yı 2 parçaya, bu çizgiyle çakışık çizgi ile de toplamda 4 parçaya böler. Kimi arkeolojik kazılarda bulunan kam davullarında bu çizgi yerine dünya ağacı kullanıldığı görülmüştür.
2. Yer ile gök arasına girmiş çelik ya da çıngırak.
3. Uçmağ. İyi insanların öldükten sonra gittiği yer. Günümüz kullanımında Cennet.
4. Yer altı alemi, Erlik Han’ın söz sahibi olduğu, kötülükler alemi.
5. Gök 17 kattır, kam buraya ancak bir kurban ve ruh aracılığıyla çıkar. Atlar Gök-Tanrı inancında en önemli kurban hayvanıdır. Ayrıca, ruhları gök alemine atların çıkartacağına inanılır. Bu sebepten ölenlerin yanında birden çok at gömülür.
6. Türklerde kuşlar kutsaldır. Yine gök alemi ile yer arasında bağlantı kurabilen canlılar olarak anılır. Bu kuşlar kama yardımcı ruh kuşlarıdır. Yapıldıkları boyların ongunu olan kuşlar ya da sungur kuşu olduğu varsayılır.
7. Geyikler, Gök-Tanrı inancında kutsal canlılardandır. Yine kamın en önemli kurbanlarındandır. Bu geyikler, kamı gökler alemine çıkartabilsin diye konulur.
8. 3 çizgi eğer ağacın altındaysa dağ demektir. Eğer gök alemine yakınsa gök kuşağı olduğu var sayılır. Burada ki üç çizgi, dağ ve üstündeki de ağaç da yaşam ağacı ya da ulu kayın ağacıdır.
9. Buradaki kişi sayısı, 6, 7, 8, 9 olabilir. Bunlar da kama yardımcı ruhlardır. Bu figürdeki gibi 7 insan varsa bunlar Tanrı Bay-Ülgen’in kızlarıdır. Gök-Tanrı inancında bu kızların peri olduğuna da inanılmaktadır. Dolayısıyla bu kişiler kamlara göğe ulaşmakta yardımcı olacak ruhlardır.
10. Gök alemi, Bay-Ülgen’in oturduğu yer. Burada, Ay, Güneş ve yıldızlar vardır.

Bu makalenin İngilizcesini (The Meaning of the Symbols on the Turkish Shaman Drum) Academic Network web sitemizden okuyabilirsiniz.
[1] Sadettin Gömeç, Şamanizm ve Eski Türk Dini, Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 4, s.43
[2] Yaşar Çoruhlu, Türk Mitolojisinin Ana Hatları, s.96
[3] Yaşar Çoruhlu, a.e, s.99
[4] Görsel 1 Çevrimiçi Bağlantı: http://www.dailymail.co.uk/news/article-2751139/Summoning-spirits-ancestors-Shamans-world-gather-Siberia-ceremony-timed-coincide-cosmic-cycles.html
[5] Görsel 2 Metin ÖZ, Türk Kültür Tarihinde Ekolojik İzler, s.34

Şaman Güneşi Çay Kahve Fincanları 95ml

Şaman Güneşi Çay Kahve Fincanlar. Sır üstü tekniği uyguladığımız fincanlarımızın kavrayış ve tutuşu rahattır. 140ml sıvı alır (yaklaşık 1,5 çay bardağı). Özellikle büyük Türk kahvesi sevenler için idealdir👍
Ø=7,5cm/ h=7cm/ V=140ml

Şaman (Kam) Temalı Kolye Bileklik Çalışmaları

Kolye ve bileklik çalışmalarından örnekler 👇